Jak co roku w okresie jesiennym wiele z Was staje przed decyzją dotyczącą szczepienia przeciwko grypie. W tym artykule dowiecie się najważniejszych informacji na ten temat.

Czy warto szczepić dzieci przeciwko grypie?

Zdecydowanie tak. Przede wszystkim grypa nie jest typową „wirusówką”, przeziębieniem. Czasem może przebiegać skąpoobjawowo, ale zazwyczaj charakteryzuje się wysoką gorączką, nawet do 40 / 41 st C, często trudną do zbicia, trwającą nawet 7 – 10 dni. Często towarzyszą jej bóle mięśniowe, męczący kaszel i wyraźne osłabieniem. Jednym słowem, daje się mocno we znaki, chorujący odczuwa nieprzyjemne dolegliwości, a że grypa jest też dość wysoce zakaźna, to zazwyczaj chorują całe rodziny.

Co więcej, grypa może dawać powikłania, z czego jednym z częstszych u dzieci jest zapalenie ucha lub zapalenie płuc. Dlatego też szczególnie polecam szczepienie u dzieci właśnie z częstymi infekcjami uszu, by uniknąć kolejnej potrzeby antybiotykoterapii.

Do cięższych powikłań mogą należeć: zaostrzenie chorób przewlekłych, zapalenie mięśni, zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie serca czy sepsa.

Dzieci, seniorzy, ciężarne i osoby chore przewlekle znajdują się w grupie szczególnie wysokiego ryzyka ciężkiego przebiegu grypy i rozwoju powikłań pogrypowych. Szczepionka przeciwko grypie znacząco zmniejsza ryzyko zachorowania, a jeżeli już do niego dojdzie to przebieg choroby jest łagodniejszy.

Kwestie zdrowotne zawsze są na pierwszym miejscu, ale wato pamiętać, że zachorowanie na grypę wiąże się również z ryzykiem pobytu dziecka w szpitalu, długą absencją w żłobku, przedszkolu lub szkole i nieobecnością rodzica w pracy. Warto uniknąć tych sytuacji, decydując się na szczepienie całej rodziny.  

Jakie są dostępne szczepionki przeciwko grypie? 

Dostępne w Polsce szczepionki przeciw grypie: 

1. Vaxigrip Tetra – ChPL  

• podawana domięśniowo, 
• nieżywa (inaktywowane cząstki wirusa), 
• dzieci po ukończeniu 6. miesiąca życia, kobiety ciężarne, dorośli, 
• cena bez refundacji: ok. 51 zł, 
• darmowa dla dzieci poniżej 18 roku życia, kobiet ciężarnych oraz dorosłych powyżej 65rż, 
• odpłatność 50% dla dorosłych z niektórymi chorobami przewlekłymi. 

2. Influvac Tetra – ChPL 

• podawana domięśniowo, 
• nieżywa (inaktywowane cząstki wirusa), 
• dzieci po ukończeniu 6. miesiąca życia, kobiety ciężarne, dorośli, 
• cena bez refundacji: ok. 51 zł, 
• darmowa dla dzieci poniżej 18 roku życia, kobiet ciężarnych oraz dorosłych powyżej 65rż, 
• odpłatność 50% dla dorosłych. 

3. Fluenz Tetra – ChPL 

• dodawana donosowo w formie aerozolu, 
• żywa (atenuowany – pozbawiony “zjadliwości” wirus), 
• tylko dla dzieci – po 2. urodzinach do 18. roku życia, 
• cena bez refundacji: ok. 95zł, 
• darmowa dla dzieci od 2. do 18. roku życia. 

Poniżej przedstawiam tabelę, w której porównałam dostępne w Polsce preparaty. 

Ile dawek należy podać? 

Dzieci w wieku od 6 miesięcy do 8 lat, które wcześniej nie otrzymały już min. 2 dawek szczepionki powinny teraz otrzymać 2 dawki w odstępie min. 4 tygodni. Wcześniejsze dawki nie musiały być podane w trakcie 1 sezonu. Taki schemat szczepienia dotyczy również dzieci, które między podaniem pierwszej i drugiej dawki ukończyły 9 lat.

Dzieci po 9. urodzinach, dorośli oraz młodsze dzieci, które były już szczepione przeciw grypie 2 dawkami w przeszłości – teraz wymagają 1 dawki.  

Dla kogo refundacja? 

W sezonie 2023/2024 szczepienie dla wszystkich dzieci (niezależnie od ich wieku, obciążeń chorobowych czy wybranego preparatu) jest darmowe.  

Szczepionka musi być wypisana przez lekarza, na wizycie w ramach NFZ (nie może być to wizyta prywatna, ani “pakietowa” – na takiej wizycie wciąż można uzyskać refundację 50%).

Ważne jest, żeby recepta była wystawiona po 1 września 2023r. oraz zawierała adnotację “DZ” (rodzic będzie widział na recepcie oznaczenie refundacji 50%, ale wypisana z uprawnieniami „DZ” będzie darmowa).

Ta sama sytuacja dotyczy seniorów po ukończeniu 65 lat i kobiet w ciąży – konieczna jest adnotacja na recepcie odpowiednio – “S” lub “C”, by ta szczepionka była darmowa.   

Żeby uniknąć kosztów, rodzic powinien wykupić receptę na szczepionkę w aptece i przynieść swój preparat na wcześniej umówione w przychodni szczepienie (pamiętając o odpowiednim przechowywaniu preparatu). Szczepionka wykupiona w przychodni będzie płatna.

Dorośli pacjenci z chorobami przewlekłymi mają prawo do 50% refundacji preparatów Influvac Tetra oraz Vaxigrip Tetra.  

Natomiast “zdrowi dorośli” mogą kupić Influvac Tetra z refundacją 50%.  

Ciekawostka- warto wiedzieć, że “50%” refundacji nie znaczy, że szczepionka będzie kosztowała dokładnie połowę ceny bez refundacji. Cena jest wyliczana dla pewnych danych przez NFZ. 

Kiedy najlepiej zaszczepić dziecko? 

Optymalny czas na szczepienie to przełom września i października, tak aby organizm zdążył wytworzyć odporność zanim zacznie się „sezon grypowy”. Odporność rozwija się w ciągu 2–4 tygodni po podaniu szczepionki i utrzymuje się około 6 miesięcy, zapewniając ochronę w danym sezonie infekcyjnym. Tegoroczne preparaty domięśniowe są już dostępne w aptekach, szczepionki donosowe mają się pojawić w aptekach ok. 16.10. Dostępność szczepionek w aptekach możesz łatwo sprawdzić w internecie na stronie KtoMaLek . 

Czy szczepienie przeciwko grypie jest skuteczne? 

Skład szczepionki jest dobierany co roku na podstawie przewidywanych szczepów, które pojawią się w Europie. Jednak prawdziwą skuteczność będzie się dało ocenić dopiero w trakcie sezonu infekcyjnego. W wielu badaniach lub latach sięga ona 90%, w innych niespełna 50%. Co ważne, jeśli nawet nie uda się ochronić przed zachorowaniem, to najpewniej przebieg będzie dużo lżejszy niż gdyby dana osoba nie była zaszczepiona. 

Czy to szczepienie możemy podać na jednej wizycie z innymi szczepionkami? 

Tak, zarówno preparaty domięśniowe, jak i donosowe można podawać z innymi.  

Ważne jest, aby po podaniu szczepionki donosowej zachować odstęp 4 tygodnie od szczepienia MMR lub przeciwko ospie (lub mogą być podane na 1 wizycie).  

Czy można w ciąży zaszczepić się przeciwko grypie? 

Tak, wiele grup ekspertów i towarzystw naukowych od lat zaleca szczepienie przeciwko grypie kobietom w ciąży lub planujących ciążę.  

Załączam aktualne zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego. 

Można się zaszczepić w każdym trymestrze ciąży. Szczepionka podana w ciąży jest bezpieczna dla płodu i korzystna dla noworodka i niemowlęcia. Jedna dawka szczepienia podana kobietom w ciąży może chronić niemowlęta przed zachorowaniem nawet do 6 miesięcy po porodzie, gdy są szczególnie narażone na ciężki przebieg choroby, a nie mogą być jeszcze zaszczepione. Największa skuteczność ochrony występowała u niemowląt do 8 tyg. i zmniejszała się z wiekiem. 

Trzeba jedynie pamiętać, że kobiety w ciąży szczepimy preparatami inaktywowanymi (nieżywymi), szczepienie szczepionką donosową (żywą) jest przeciwwskazane w ciąży. Szczepienia odbywają się w przychodniach lekarza rodzinnego oraz niektórych gabinetach ginekologicznych. 

Szczepienie kobiet w ciąży jest wyjątkowo istotne, ponieważ kobiety ciężarne są w grupie ryzyka ciężkiego przebiegu grypy, a ryzyko powikłań zwiększa się z każdym trymestrem. Gorączka występująca w przebiegu infekcji może wpływać niekorzystnie na płód, szczególnie w pierwszych miesiącach ciąży.  

Drugim szczepieniem zalecanym w ciąży jest szczepionka przeciwko krztuścowi. Zaleca się jej podanie między 27 a 36 tyg. ciąży, dzięki czemu przeciwciała ochronne przechodząc przez łożysko chronią dziecko w pierwszych miesiącach jego życia, zanim będzie mogło być ono zaszczepione. 

Czy karmienie piersią chroni dziecko przed zachorowaniem na grypę? 

Niestety nie. Swoiste przeciwciała są przekazywane przez łożysko w ciąży, ale nie z mlekiem matki. Pokarm kobiecy zawiera jednak różne niespecyficzne komórki odpornościowe, które wpływają na lepszą odporność dziecka.  

Dla kogo szczepionka donosowa? 

Dla dzieci od ukończeniu 2rż do ukończenia 18rż. Nie jest zarejestrowana do podawania dorosłym.  

Sytuacje, w których szczepionka donosowa jest przeciwwskazana: 

• ciężka reakcja alergiczna (np. anafilaktyczna) na jakikolwiek składnik szczepionki lub po podaniu jakiejkolwiek szczepionki przeciwko grypie w wywiadzie,

• dzieci i młodzież przewlekle leczeni kwasem acetylosalicylowym lub salicylanami,

• dzieci w wieku 2–4 lat chore na astmę oraz dzieci, których rodzice/opiekunowie w ciągu ostatnich 12 mies. otrzymali informację od personelu medycznego, że u ich dziecka wystąpiły świsty wydechowe lub objawy astmy, lub u których w dokumentacji medycznej odnotowano epizod świstów wydechowych w ciągu ostatnich 12 mies.,

• niedobory odporności (w tym spowodowane przyjmowaniem leków immunosupresyjnych, zakażeniem HIV, brakiem śledziony lub asplenią czynnościową [np. z powodu niedokrwistości sierpowatokrwinkowej]),

• bliski kontakt z osobami w stanie ciężkiej immunosupresji wymagającymi szczególnie chronionego środowiska lub sprawowanie opieki nad takimi osobami,

• ciąża,

• wyciek PMR do ustnej lub nosowej części gardła, nosa, ucha lub innych przestrzeni,

• wszczepienie implantu ślimakowego,

• przyjmowanie oseltamiwiru lub zanamiwiru (Leków na grypę) w ciągu ostatnich 48 h.

Czy dziecko z alergią na białko jaja kurzego może być zaszczepione przeciwko grypie? 

Tak, szczepionki dostępne w Polsce zawierają jedynie śladowe ilości białka jaja kurzego. Wg oficjalnych zaleceń, osoby z alergią na BJK, niezależnie od nasilenia alergii, mogą otrzymać każdą szczepionkę przeciwko grypie zalecaną dla danej grupy. Nie trzeba stosować dodatkowych środków ostrożności (np. dłuższego czasu obserwacji po szczepieniu, ani szczepienia w placówkach specjalistycznych). Tak jak po każdym szczepieniu należy odczekać w przychodni około 15 minut.  

Jak wygląda podanie szczepionki donosowej? 

Podajemy ją podobnie jak spreye do nosa, np. wodę morską. Zaokrągloną końcówkę strzykawki wprowadzamy dziecku płytko do nozdrza (dziurki w nosie) i wstrzykujemy 0,1 ml preparatu (pół ampułki), następnie czynność powtarzamy do drugiej dziurki. Dziecko może oddychać normalnie, podczas aplikacji nie ma potrzeby aktywnego wdychania lub wciągania powietrza do nosa. U dzieci wcześniej nieszczepionych należy podać drugą dawkę po upływie minimum 4 tygodni.  

Czy można zaszczepić samemu dziecko w domu? 

Nie powinno się tego robić. O ile podanie donosowe może wydawać się nieskomplikowane, to po każdym szczepieniu mogą pojawić się nagłe reakcje, np. anafilaksja, na co przychodnie są przygotowane – mają odpowiednie leki i sprzęt, których w domu nie mamy. Ja również szczepię swojego synka w przychodni. 

Gdzie wykonujemy wkłucie domięśniowe? 

U niemowląt (czyli do 1rż) zarówno podskórne, jak i domięśniowe wstrzyknięcia należy wykonywać w udo. Szczepienie w 1rż w ramię, jest niezgodne z zaleceniami (jedynie BCG – gruźlica – szczepimy w ramię). 

U niemowląt mięsień naramienny nie jest wystarczająco rozwinięty (jego objętość jest zbyt mała), aby skutecznie „zaabsorbować” szczepionkę, co ma wpływ na jej skuteczność. Co więcej, badania wykazały mniej działań niepożądanych, w tym krótszy okres płaczu po szczepieniu podawanym w mięsień udowy w porównaniu z podaniem w mięsień naramienny. 

Jeśli u niemowlęcia (do ukończenia 1.rż) w czasie jednej wizyty planuje się podać więcej niż 2 szczepionki, wszystkie wstrzyknięcia wykonuje się w obie kończyny dolne. W CHPL (Charakterystyka Produktu Leczniczego) widnieje zapis: „Różne szczepionki należy wstrzykiwać w różne miejsca ciała”, co nie znaczy, że różne miejsca ciała oznaczają różne kończyny. Można więc podać 2 szczepionki w jedno udo w odległości co najmniej 2,5 cm. 

Również u dzieci >1rż szczepienie w mięsień udowy jest bezpieczniejsze od szczepienia w mięsień naramienny, ale w tej grupie wiekowej można też szczepić już udo + udo + ramię + ramię.  

Jakie mogą być odczyny poszczepienne? 

U dzieci mogą wystąpić m.in.: 

• ból, obrzęk, zaczerwienienie w miejscu wstrzyknięcia, 
• ból mięśni, głowy, 
• gorączka, 
• drażliwość, 
• złe samopoczucie, 
• utrata apetytu, 
• nietypowy płacz, 
• wymioty, 
• powiększenie węzłów chłonnych, 
• wysięk z nosa. 

Mimo, że większość z powyższych objawów może przypominać przechorowanie grypy, to są to jedynie działania niepożądane, a nie grypa wywołana wirusem ze szczepionki. Większość działań niepożądanych występowała zwykle w ciągu pierwszych 3 dni po szczepieniu i ustępowała samoistnie w ciągu 1 do 3 dni od wystąpienia. Działania te najczęściej mają charakter łagodny. 

Szczepiąc unikamy również bardzo groźnych powikłań grypy, m.in. zapalenia płuc, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenia mięśnia sercowego.  

Czy można wykorzystać szczepionkę z poprzedniego sezonu? 

Nie, każdego roku wytwarzany jest nowy skład preparatów, adekwatnie do rodzaju szczepów, które prawdopodobnie będą powodować infekcje w nowym sezonie.  

Czy szczepionki na grypę zawierają rtęć? 

Nie, żadna z nich nie zawiera rtęci ani aluminium. 

Czy po szczepieniu mamy obniżoną odporność? 

Nie ma dowodów na takie działanie. Wręcz przeciwnie, układ immunologiczny nie tylko wytwarza przeciwciała przeciwko konkretnemu wirusowi, ale również powoduje wzrost innych komórek odpowiedzialnych za ogólną odporność organizmu.  

Nie ma przeciwwskazań do wyjścia na spacer po szczepieniu, jeśli dziecko dobrze się czuje i nie ma niepokojących objawów.  

Czy po tym szczepieniu można się rozchorować na grypę? 

Po podaniu preparatów inaktywowanych (nieżywych, domięśniowych) absolutnie nie ma takiej możliwości, gdyż są to tylko fragmenty martwego wirusa. Zmielony kurczak jajka nie zniesie 😉

Preparat zawierający żywe, unieczynnione wirusy (donosowy) nie jest w 100% bezpieczny u osób z obniżoną odpornością (np. z białaczką, HIV, leczone dużymi dawkami kortykosteroidów), dlatego jest przeciwwskazany w tej grupie pacjentów.  

Osoby przyjmujące szczepionkę donosową powinny, w miarę możliwości, unikać bliskiego kontaktu z osobami o znacznie obniżonej odporności (np. biorcami szpiku kostnego wymagającymi izolacji) przez 1–2 tygodnie po szczepieniu, gdyż istnieje możliwość przeniesienia wirusa na osoby z obniżoną odpornością. 

Czy szczepienie na grypę chroni przed COVID-19? 

Nie. Szczepienie na grypę chroni tylko i wyłącznie przeciwko grypie. 

Podsumowanie 

Grypa to poważna choroba, która może powodować długotrwałe powikłania, jednak dzięki zaszczepieniu możemy ich uniknąć.  

Mam nadzieję, że całkowita refundacja szczepienia przeciwko grypie dla dzieci pozwoli skorzystać ze szczepienia większej liczbie rodzin. Pozwoli to nam wszystkim łagodniej przejść przez zbliżający się wielkimi krokami sezon grypowy.

Webinar o tym jak wzmacniać odporność dziecka znajdziesz tutaj 👇

Główna grafika: freepik.