Artykuł Usuwałam kleszcza, kawałek pozostał w skórze. Co teraz? od miesiąca cieszy się Waszym ogromnym zainteresowaniem na blogu (11 000 odsłon w maju). Dodatkowo zadajecie bardzo dużo pytań o objawy boreliozy, a także diagnostykę i powikłania. W związku z tym postanowiłam stworzyć dla Was więcej treści na ten temat, a serię artykułów napisała moja koleżanka – lek. Katarzyna Wzorek – Łyczko – lekarz Oddziału Obserwacyjno-Izolacyjnego Dziecięcego Szpitala Klinicznego WUM w Warszawie.

Jak co roku temat kleszczy i boreliozy wraca do nas wraz z pierwszymi ciepłymi dniami. W wiosennych i letnich miesiącach kleszcze czyhają na nas w lasach (głównie liściastych), parkach i na łąkach. W tym artykule postaram się odpowiedzieć na pytanie jak i gdzie zakażamy się boreliozą oraz jakie są jej objawy.

JAK DOCHODZI DO ZAKAŻENIA

Borelioza (lub inaczej Choroba z Lyme) to najczęstsza choroba odkleszczowa,  wywołana przez bakterie (krętki Borrelia sp.). Szacuje się, że około 20% dorosłych osobników oraz 10% niedojrzałych postaci kleszczy (nimf) jest zakażonych Borrelią. Obie postaci przenoszą chorobę na człowieka. Bakterie te nie przenoszą się między ludźmi.

Warto wiedzieć, że nie każde ukąszenie kleszcza prowadzi do boreliozy, ponieważ:

– Nie każdy kleszcz jest nosicielem tej choroby. „Zdrowy” kleszcz niczym nas nie zarazi.

– Nawet jeśli kleszcz jest zakażony, to nie każde ukąszenie prowadzi do wprowadzenia patogenu do organizmu. Szacuje się, że jedynie poniżej 1% wszystkich ukąszeń kleszczy prowadzi do objawowego zakażenia. Ryzyko to jest tym większe, im dłużej kleszcz żeruje na skórze, istotnie wzrasta dopiero jeśli znajduje się tam powyżej 24-36 h.

Ryzyko zakażenia rośnie również jeśli odnaleziony na skórze kleszcze jest „napity” czyli nabrzmiały od wypitej krwi. Każda manipulacja kleszczem, poza jego sprawnym usunięciem, jak smarowanie tłuszczem, alkoholem, „wyciskanie”, zdrapywanie – może zwiększyć ryzyko infekcji. Stąd tak ważne jest szybkie i właściwe usunięcie kleszcza ze skóry.

Ponadto, duża część zakażeń Borrelią jest na wczesnym etapie niszczona przez własne mechanizmy obronne człowieka i przebiega bezobjawowo.

Ważne, aby pamiętać, że kleszcz po ukąszeniu może samoistnie odczepić się od skóry (nie zdążymy go zauważyć). Choć prawdopodobieństwo zakażenia przy krótkim kontakcie pajęczaka ze skórą jest niewielkie, jednak nie można tego wykluczyć. Dlatego brak zauważonego kleszcza w wywiadzie nie wyklucza boreliozy.

GDZIE WYSTĘPUJE NAJWIĘCEJ PRZYPADKÓW BORELIOZY?

W ciągu ostatnich kilku lat w Polsce obserwuje się rosnącą zapadalność na chorobę z Lyme. W 2019 roku zanotowano przeszło 20 tys. przypadków tej choroby w naszym kraju. Najwięcej zachorowań obserwuje się w województwach: warmińsko – mazurskim, podlaskim oraz małopolskim. Najmniej natomiast w województwie wielkopolskim i łódzkim.

JAKIE SĄ OBJAWY BORELIOZY ?

Sama borelioza jest schorzeniem przebiegającym w 3 fazach (stadiach), choć na każdym etapie może być zakończone, pod warunkiem odpowiedniego leczenia.

1. Faza wczesna zlokalizowana

Charakteryzuje się pojawieniem rumienia wędrującego, który występuje u 80 % pacjentów zakażonych. Pojawia się w ciągu 1- 4 tygodni od ukąszenia (możliwe od 3 do 30 dni). Początkowo wygląda jak czerwona plamka lub grudka, która w kolejnych dniach poszerza się, a w jej środku pojawia się przejaśnienie i tworzy czerwoną obrączkę (obraz może być podobny do tarczy strzelniczej, ale może być też sama powiększająca się obrączka bez zaczerwienienia w samym centrum). Zmiana taka stopniowo powiększa się i osiąga od 5 do kilkudziesięciu centymetrów średnicy (nawet do 80 cm!).

Rumień wędrujący najczęściej występuje w miejscu ukąszenia przez kleszcza. Zmiana ta zwykle nie boli, nie swędzi, nie obserwuje się wzmożonego ocieplenia w jej obrębie, nie daje żadnych dolegliwości. Rzadko towarzyszą jej gorączka, bóle mięśni, stawów, bóle głowy, powiększenie węzłów chłonnych. Może utrzymywać się kilka tygodni.

Jeśli na skórze któregoś z domowników zaobserwujecie podobną zmianę skórną należy niezwłocznie udać się do lekarza rodzinnego lub pediatry, który rozpocznie leczenie.

Nieleczony rumień samoistnie zniknie po kilku tygodniach, ale krętki Borrelii zostają w organizmie i możliwe jest rozwinięcie dalszych stadiów choroby. Rumień wędrujący jest objawem patognomonicznym boreliozy- oznacza to, że objaw ten jest tak charakterystyczny, że jego wystąpienie potwierdza boreliozę i  nie wymaga potwierdzenia w testach serologicznych. Kiedy lekarz postawi rozpoznanie zaleci odpowiedni dla wieku pacjenta antybiotyk przyjmowany przez 21 dni. Prawidłowe  leczenie wczesnej zlokalizowanej postaci boreliozy sprawi, że nie przejdzie ona w kolejne fazy.

Reakcja skórna na ukąszenie

Należy jednak pamiętać, że nie każda zmiana skórna po ukąszeniu kleszcza będzie rumieniem wędrującym. Znacznie częściej (u ok 11% chorych) po ukąszeniu przez kleszcza (lub potem po próbach usunięcia pajęczaka) w miejscu wkłucia możemy obserwować łagodną reakcję skórną. Często będzie to zaczerwienienie, plamka, niewielki obrzęk, zwykle bez przejaśnienia w środku, a takiej zmianie zazwyczaj towarzyszy świąd, wzmożone ocieplenie skóry, czasem ból.

Mija w ciągu kilku dni. Zmiany takie najczęściej nie są objawem boreliozy, a jedynie miejscową reakcją skórną. W poniższej tabeli przedstawiam podobieństwa i różnice między rumieniem wędrującym, a reakcją skóry na ukąszenie. Jeśli jednak masz wątpliwość co do etiologii zmian skórnych – zgłoś się do swojego lekarza.

Drugą możliwą manifestacją wczesnej zlokalizowanej fazy boreliozy jest chłoniak limfatyczny skóry. Jest to pojedynczy, niewielki, niebolesny, zaczerwieniony lub sinawy guzek najczęściej zlokalizowany w okolicy płatka ucha,  sutka lub moszny. Występuje rzadko, bo u około 2 % chorych. Pojawia się po ok. 2 miesiącach od zakażenia, częściej u dzieci niż u dorosłych. Ta postać wymaga potwierdzenia w testach serologicznych, a w wątpliwych przypadkach również pogłębienia diagnostyki.

2. Faza wczesna rozsiana

Jeśli faza wczesna zlokalizowana nie będzie odpowiednio leczona, krętki mogą rozprzestrzeniać się z krwią do innych rejonów ciała. W zależności od tego gdzie ona trafią, powodują różne objawy.

• Zajęcie całej skóry

Krętki Borrelia wraz z krwią mogą wędrować do innych rejonów skóry niż miejsce ukąszenia. W takiej sytuacji możemy obserwować rumień wędrujący mnogi. Pojawia się ok. 3 – 5 tygodni od ukąszenia, charakter zmian przypomina rumień wędrujący, ale jest ich więcej, a wykwity znacznie mniejsze.

• Zajęcie układu nerwowego (neuroborelioza)

Najczęstszą manifestacją zajęcia układu nerwowego w przebiegu boreliozy jest porażenie nerwu twarzowego, zwykle jednostronne (choć zdarza się i obustronne). Takie porażenie objawia się niemożnością wykonywania ruchów mimicznych po zajętej stronie. Możemy obserwować opadający kącik ust, niedomykającą się szparę powiekową, brak ruchów w obrębie czoła. Podczas płaczu wyraźnie widać asymetrię twarzy i brak mimiki po zajętej stronie. Taka postać wymaga antybiotykoterapii oraz często rehabilitacji, ale prawidłowo leczona w większości przypadków cofa się i nie pozostawia dalekich następstw. Warto wiedzieć, że porażenie nerwu twarzowego może występować również w przebiegu innych chorób.

Rzadziej obserwuje się zajęcie samego mózgu i jego otoczenia. Może to być zapalenie opon mózgowo rdzeniowych z silnym bólem głowy i objawami oponowymi, zdarza się również zapalenie mózgu.

Podejrzenie zajęcia układu nerwowego w przebiegu boreliozy wymaga hospitalizacji i poszerzenia diagnostyki. Poza badaniami serologicznymi we krwi, lekarze zdecydują czy pacjent wymaga pogłębienia diagnostyki czyli np. badania przeciwciał przeciwko Borrelii w płynie mózgowo -rdzeniowym, diagnostyki obrazowej.

• Ostre zapalenie stawu

Ostre zapalenie stawu obserwuje się u 3 – 25 % pacjentów. Zazwyczaj manifestuje się jako zajęcie pojedynczego, dużego stawu. Najczęściej jest to staw kolanowy, ale zdarzają się inne np. biodrowy, skokowy, ramienno-barkowy. Zapalenie to charakteryzuje się bolesnym obrzękiem, rzadziej ze wzmożonym ociepleniem i zaczerwienieniem, zazwyczaj występuje asymetrycznie (dotyczy jednego stawu). Utrzymuje się kilka tygodni. Z zasady jest to zapalenie samoograniczające się (ustępuje samoistnie), ale nieleczone może prowadzić do przewlekłego zapalenia z destrukcją stawu. Leczenie to 4-tygodniowa antybiotykoterapia.

• Zajęcie mięśnia sercowego

Może wystąpić dość wcześnie, bo już ok. 21 dnia choroby, choć okres ten może wahać się od 1 tygodnia do 7 miesięcy. Charakteryzuje się poważnymi zaburzeniami rytmu serca, omdleniami, bólem w klatce piersiowej, uczuciem kołatania serca. W ostrej fazie wymaga pilnego leczenia szpitalnego. Odpowiednio leczone zmiany najczęściej cofają się w ciągu 1- 6 tygodni. Występuje rzadko.

Wszystkie wymienione manifestacje wczesnej rozsianej fazy boreliozy wymagają potwierdzenia przez specjalistę. Konieczne będą badania serologiczne (przeciwciał), ponieważ na tym etapie najczęściej (choć nie zawsze) organizm wytwarza już przeciwciała. Leczeniem jest odpowiednio dobrany antybiotyk i trwa ono 3-4 tygodnie.

3. Faza późna

Ta faza może wstąpić po wielu miesiącach, a nawet latach po nieleczonym zakażeniu. Wyróżnia się następujące postaci:

– Zajęcie ośrodkowego układu nerwowego objawiające się zapaleniem rdzenia kręgowego i mózgu o powolnym postępującym przebiegu, zapaleniem naczyń mózgowych, zapaleniem opon mózgowo- rdzeniowych, czasem uszkodzeniem nerwów obwodowych.

– Boreliozowe zapalenie stawów. Objawia się podobnie jak w fazie wczesnej rozsianej (opisanej wyżej).

– Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn.

OBJAWY BORELIOZY – PODSUMOWANIE

Podsumowując, jeśli Ciebie lub członka rodziny ukąsi kleszcz – zachowaj spokój. Pamiętaj, że masz zaledwie < 1 % szans zarazić się boreliozą!

W pierwszej kolejności należy jak najszybciej usunąć kleszcza (najlepiej w ciągu 24h). Pamiętajcie, aby następnie to miejsce zdezynfekować (np. Octeniseptem). O tym co zrobić, gdy kawałek kleszcza pozostanie w skórze przeczytasz tutaj. Więcej o usuwaniu kleszcza napiszemy w osobnym poście.

Miejsce wkłucia należy obserwować przez kilka tygodni.

👉 Jeśli w miejscu wkłucia po kilku- kilkunastu godzinach od jego usunięcia zauważysz zaczerwienienie, niewielki obrzęk – to prawdopodobnie reakcja skóry na ukąszenie i samoistnie minie w ciągu kilku dni. Jeśli nie ustępuje lub się nasila- odwiedź swojego lekarza.

👉 Jeśli po kilku dniach w miejscu ukąszenia zauważysz zaczerwienienie, które nie boli, nie swędzi, ale w kolejnych dniach powiększa się – pilnie zgłoś się do swojego lekarza!

Przed wizytą nie trzeba wykonywać żadnych badań laboratoryjnych – o ich zasadności zdecyduje lekarz. O tym czy badać usuniętego kleszcza na boreliozę przeczytasz tutaj.

Przede wszystkim pamiętaj, że lepiej zapobiegać niż leczyć – wybierając się na łąkę czy tereny zalesione zabezpiecz siebie i dziecko przed kleszczami. Niebawem opowiemy więcej o środkach ochrony przed nimi.

Życzymy Wam udanych wakacji, a kleszcze trzymajcie na dystans 😉

Może Cię zainteresować również:
Jak rozpoznać duszność – opis i filmy.
“To Ty jeszcze karmisz? Woda, a nie mleko”.
Mutacja genu MTHFR a szczepienia.